Misschien zegt de term ‘food cultural appropriation’ je helemaal niets of weet je er juist al alles van. In deze blog wil ik het hebben over culturele toe-eigening (ook wel cultuurkaping) binnen de foodwereld. Hoe ziet dit er in Nederland uit en waar ligt de wettelijke grens?
Laten we beginnen met de definitie ‘food cultural appropriation’. Wat betekent dit? Kort door de bocht: een niet-dominante cultuur neemt de gebruiken (in dit geval toegespitst op voeding) over van de dominante cultuur, zonder daarbij de oorsprong/context in ere te houden.
De vraag is of er iets mis mee is? Is het verkeerd om op deze laagdrempelige manier in aanraking te komen met een andere keuken/cultuur?
Voorbeelden kunnen divers zijn, zoals de Hema die ooit ‘roti’ verkocht welke enkel bestond uit rijst met een kerriesaus (zonder rotiplaat), ook Jamie Olivers ‘Jerk rice’ recept kreeg veel kritiek daar deze totaal niet overeenkwam met het traditionele Jamaicaanse receptuur. Saladebar SLA werd op de vingers getikt toen hun salade ‘bánh mì’ op de kaart verscheen. Een van oorsprong Vietnamees broodje.
Maar wie bepaalt wat er bedoeld wordt met ‘de Italiaanse keuken’? Wanneer wordt iets gezien als experimenteren en wanneer wordt het gezien als het inpikken van culinair erfgoed? Eetculturen smelten steeds meer samen, waar vroeger macaroni nog als ‘buitenlands eten’ gezien werd, staat het nu iedere week bij Nederlandse gezinnen op tafel.
Mag een Westerse chef dan geen Aziatisch restaurant openen? De grens ligt denk ik bij de verbastering van de originele recepturen en de herkomst ervan. Kijk eens naar onze veganistische recepten, sterker nog mijn eigen ‘vegan bobotie‘ is alles behalve een originele Zuid-Afrikaanse bobotie. Want waar zijn het gehakt, de eieren en melk gebleven? En eerlijk is eerlijk; ik raakte bekend met bobotie door de kartonnen pakken van Knorr wereldgerechten.
De vraag is of er iets mis mee is? Is het verkeerd om op deze laagdrempelige manier in aanraking te komen met een andere keuken/cultuur? Kan het niet gezien worden als eerbetoon en compliment? Hoe moet je het ook anders noemen?
Griekse stijl yoghurt is dus geen échte Griekse yoghurt.
Allemaal vragen die lastig te beantwoorden zijn en ook lastig vast te leggen zijn in een wet. Wettelijk is in ieder geval wel vastgelegd dat de herkomst van een product vermeld dient te worden wanneer weglating hiervan misleidend kan zijn. Bij de beoordeling of er mogelijk sprake is van
misleiding wat betreft de oorsprong van een levensmiddel moet de gehele
verpakking in aanmerking worden genomen. Dus ook de afbeelding van bijvoorbeeld een Nederlandse vlag of nationaal symbool. Dan hebben we het dus over de letterlijke herkomst van een product en niet zozeer de culturele achtergrond.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen verplichte en vrijwillige herkomstetikettering. Neem bijvoorbeeld Belgische chocolaatjes welke gemaakt zijn in Nederland. De herkomst dient verplicht vermeld te worden.
De zogenaamde “vrijwillige” herkomstetikettering is van toepassing op producten waarbij het land van oorsprong of de plaats van herkomst van het levensmiddel vrijwillig wordt vermeld en deze is niet gelijk aan het land van oorsprong of de plaats van herkomst van het primaire ingrediënt (minimaal 50%). Bijvoorbeeld Nederlandse boter met room (primaire ingrediënt) uit België.
Dan is er nog een categorie “gebruikelijke, geografische benamingen”. Wat dacht je van Franse frietjes, Engelse drop, American pancakes en Chinese tomatensoep. Allemaal voorbeelden waarbij de herkomstetikettering niet verplicht is omdat er vanuit wordt gegaan dat de consument weet dat deze producten niet daadwerkelijk uit de betreffende landen komen.
Dit soort benamingen verwijst vaak naar een geografische plaats, een regio of een land waar het desbetreffende levensmiddel oorspronkelijk werd geproduceerd of in de handel werd gebracht (met een bepaalde traditie, smaak, receptuur of type product). In de loop van de tijd zijn het generieke/gebruikelijke benamingen voor een bepaalde categorie levensmiddelen geworden. Binnen Europa zit hier natuurlijk nogal wat verschil in; wat in Nederland gangbaar is, hoeft dan in Duitsland niet te zijn en andersom. Dit is dan ook niet op Europees niveau vastgelegd. Het is dan ook lastig om vast te stellen wanneer iets gezien gaat worden als ‘food cultural appropriation’. Het is in lang niet alle gevallen even duidelijk wat een Frans frietje nou een Frans frietje maakt.
Kunnen we culturele toe-eigening op food-gebied dan voorkomen door voortaan altijd “geïnspireerd op” te vermelden?
Even terug naar de titel van deze blog; want hoe zit het dan met de Griekse stijl yoghurt en de stamppot volgens Hollands receptuur? Heel simpel; bij de vermeldingen van “soort”, “wijze”, “stijl”, “recept”, “geïnspireerd door” of “à la” en dergelijke wordt er doorgaans verwezen naar het recept of naar specifieke kenmerken van het levensmiddel of het productieproces ervan. Deze hoeven daarom niet als een vermelding van oorsprong te worden beschouwd. Kortom; de oorsprongsvermelding is voor deze producten niet verplicht. Wel zo makkelijk voor de producent. Griekse stijl yoghurt is dus geen échte Griekse yoghurt. Maar qua smaak, look en feel wel ‘een poging tot’ zullen we maar zeggen.
Kunnen we culturele toe-eigening op food-gebied dan voorkomen door voortaan altijd “geïnspireerd op” te vermelden? Dat denk ik niet. Leg de vraag voor aan de consument: ziet en weet deze echt het verschil tussen Griekse stijl yoghurt en Griekse yoghurt? Ik vrees van niet. En daarmee los je het ‘food cultural appropriation’ probleem juist niet op. Er is immers nog steeds een referentie naar de origine van het product, maar of de oorsprong/context hierbij in ere wordt gehouden is nog maar de vraag.
Ik vind het een interessant onderwerp omdat het niet alleen betrekking op voeding heeft. Het gaat veel verder dan dat. Mag een vleesetende foodblogger een vegan recept delen? Of is de plantaardige keuken verboden terrein voor vleeseters en eigendom van veganisten? Geloof het of niet, maar ook hier worden discussies over gevoerd.
Zelf wil ik vaker delen waar ik mijn inspiratie vandaan haal. Ik probeer mijn receptnamen zo beschrijvend mogelijk te houden. Er is mijn inziens niks mis met een vermenging van culturen en recepturen, maar anderzijds voel en begrijp ik de onvrede bij verbastering van culinair erfgoed. Het zou meer dan zonde zijn wanneer traditionele recepten uit onze keukens verdwenen.